नेपाल राष्ट्र बैंकले भदौ २४ गते सार्वजनिक गरेको तथ्याङ्कअनुसार, बैंक तथा वित्तीय संस्थामा सङ्कलन गरिएको कुल निक्षेप ६४ खर्ब ७९ अर्ब रुपैयाँ पुगेको छ, तर कर्जा प्रवाह भने ५२ खर्ब १३ अर्ब रुपैयाँमा सीमित छ। निक्षेप र कर्जा प्रवाहको अन्तर १२ खर्ब ६६ अर्ब रुपैयाँ छ, जसले बैंकिङ प्रणालीमा अधिक तरलताको अवस्था सिर्जना गरेको छ।

कर्जाको सन्तुलनमा असमानता कर्जा निक्षेप अनुपात (सीडी रेसियो) को आधारमा, बैंक तथा वित्तीय संस्थाले कुल ५८ खर्ब ३१ अर्ब रुपैयाँ लगानी गर्न सक्ने क्षमता छ, तर अहिलेसम्मको कर्जा प्रवाह ५२ खर्ब १३ अर्ब रुपैयाँ मात्रै छ। बैंकहरूले अझै छ खर्ब १८ अर्ब रुपैयाँ लगानी गर्न सक्छन्, तर कर्जाको माग नबढेका कारण बैंकहरू कर्जा विस्तारमा कमजोर देखिएका छन्।

वाणिज्य बैंकहरूले ५७ खर्ब ५१ अर्ब रुपैयाँ निक्षेप सङ्कलन गरेका छन्, जबकि कर्जा लगानी ४६ खर्ब १३ अर्ब रुपैयाँ छ। यसमा ११ खर्ब ३८ अर्ब रुपैयाँको अन्तर छ। विकास बैंकहरू र फाइनान्स कम्पनीहरूमा पनि यस्तै अवस्था छ, जहाँ कर्जा र निक्षेपबीचको फरक १ खर्ब २७ अर्ब रुपैयाँ छ।

कर्जाको माग किन बढेन?

कर्जाको माग नबढ्नुको प्रमुख कारण उपभोगमा आएको कमी हो। गत आर्थिक वर्षमा मूल्यवृद्धिले उपभोक्ताको क्रयशक्ति घटाएका कारण उपभोग घटेको थियो। अहिले मुद्रास्फीति नियन्त्रण हुँदै गए पनि उपभोगमा सुधार आएको छैन। उपभोग कम हुनु भनेको बजारमा वस्तु र सेवाको माग कम हुनु हो, जसका कारण उद्योगहरूले उत्पादन विस्तारका लागि कर्जा लिने गरेका छैनन्।

बैंकहरूले कर्जाको माग कम हुँदा ब्याजदर घटाएका छन्। हाल बैंकहरूले एकल अंक ब्याजदरमा कर्जा दिन सक्ने अवस्था भए पनि लगानीकर्ताहरू उत्पादनमा भन्दा छिटो पैसा बनाउन सट्टेबाजी बजारतर्फ आकर्षित भएका छन्। सेयर बजारमा सजिलै पैसा कमाउन सकिने भएकाले धेरैले सेयर बजारमा लगानी गरेका छन्। यसले उत्पादन विस्तार नभई विलासिताका वस्तुहरूको माग मात्र बढेको देखिन्छ।

राष्ट्र बैंकको चुनौती अधिक तरलता हुँदा राष्ट्र बैंकलाई प्रणालीबाट अतिरिक्त रकम निकाल्न चुनौती भइरहेको छ। बैंकिङ प्रणालीमा अधिक तरलताको स्थिति रोक्न राष्ट्र बैंकले मौद्रिक उपकरणहरूको प्रयोग गर्दै आएको छ। यस आर्थिक वर्षमा मात्रै राष्ट्र बैंकले तीन खर्ब सात अर्ब २५ करोड रुपैयाँ तानेको छ। तर, बैंकहरूले पर्याप्त रकम राष्ट्र बैंकलाई उपलब्ध नगराउँदा समस्या अझै टरिसकेको छैन।

अधिक तरलता व्यवस्थापन गर्न राष्ट्र बैंकले भदौ २६ गते ४० अर्ब रुपैयाँ प्रशोचन गर्न बोलकबोल गरेको थियो, तर बैंकहरूले जम्मा नौ अर्ब पाँच करोड रुपैयाँ मात्र निक्षेप दिएका थिए। यद्यपि, राष्ट्र बैंकले २३ गते एक खर्ब रुपैयाँ बैंकहरूलाई फिर्ता गरिसकेको छ, र बाँकी पैसाको परिपक्वता अवधि आउन बाँकी छ।

कुल मिलाएर, कर्जाको माग घट्दा बैंकिङ प्रणालीमा अधिक तरलता भएको छ। उपभोग कम हुनु र लगानीकर्ताहरूको प्राथमिकता सट्टेबाजी बजारतर्फ सर्ने प्रवृत्तिले बैंकहरूलाई थप चुनौतीपूर्ण स्थिति सिर्जना गरिरहेको छ।